3. Извор на единство
Библиска заднина:
Галатјаните 1,18-24; Дела на апостолите 9,26-13,3; 14,8-20; 22,17-21; Римјаните 10,9-13; Филипјаните 2,6-11; 1. Коринќаните 8,4-6; Колошаните 1,15-20
Во заднината на Павловата голема визија за исцелениот и обединет свет се наоѓа суштинското разбирање на основната причина на проблемот. Небото и Земјата се раздвоиле. Човекот се одвоил од Бога, а со самото тоа и од способноста да живее во мир. Но сега, во Исуса, Небото и Земјата повторно се споени. Тоа е таа реалност која ќе го исцели светот.
За да објасни дека Небото и Земјата се соединиле во Човекот Исус, Павле морал да се спротивстави на еврејското сфаќање за Бога. Исус Месија, Божјиот Син, морал да има божествена природа! Самиот Бог претставува заедница – модел на единство кон кој светот треба да се стреми.
„…И преку Него да измири сè со Себе, или земно, или небесно, творејќи мир со крвта на Неговиот крст“ (Колошаните 1,20).
Меѓутоа, оние кои го доведувале во прашање верувањето дека „Бог е еден“, ги чекала смртна казна. Се поставува прашањето како Павле успеал да го избегне тоа?
Приказната продолжува…
По патувањето во Арабија, Павле морал да побегне од Дамаск. Овој пат тргнал во Ерусалим. Меѓутоа, кога стигнал, Црквата не го примила срдечно. По повеќегодишното прогонство што го трпеле од него, веројатно се плашеле од него и сметале дека секој контакт со него е ризичен. Сепак, Павле уште еднаш ја доживеал убавината на заедништвото што го обезбедува Исус. Јосиф, левит од Кипар, се погрижил за него.
Подоцна Павле ќе дознае дека неговиот прекар е Варнава, „син на пророштвото“, што укажувало на тоа дека „тој го имал дарот на пророштвото“. Лука го нарекува „син на утехата“, што исто така му одговарало.
Јосиф Варнава ја сослушал сторијата на Павле и го повел со себе за да го запознае со Петар и Јаков. Така Павле минал четиринаесет дена со Петар и ја чул вистината за Исус од оние кои му биле најблиски. Кога Павле почнал да проповеда зa тоа дека Исус е Син Божји пред своите стари пријатели од синагогата во која се зборувало на грчки јазик, ситуацијата повторно станала опасна. Петар и другите браќа го пратиле да се врати назад дома, во Тарс, во Киликија.
Таа средба, сепак, била успешна. Петар го вовел Павле меѓу христијаните во Јудеја, а тие, за возврат, го прославиле Бога (Галатјаните 1,22-24). Еден ден, додека читал во Храмот, Исус му се открил на Павле и го повикал да отпатува далеку, меѓу незнабошците (Дела 22,17-21). Лука известува дека Павле го прифатил предизвикот и дека мисијата ја започнал со патувањето во Тарс. Откако добил одобрување од Исуса и водачите во Ерусалим, Павле ја презел службата меѓу паганите во Сирија и Киликија. Тука минал долги години пред Варнава да го однесе во Антиохија.
Првото мисионерско патување на апостол Павле
Во Антиохиската црква пророци и учители биле Варнава, Симеон, наречен Нигер, Луциj Киринеецот и Манаин, кој бил воспитан заедно со Ирод четворовласникот, и Савле. Еднаш, додека го славеле Господа и постеле, Духот Свети рекол:
„’Одвојте ми ги Варнава и Савле за дело, за кое ги повикав!‘ Тогаш тие, откако постеа и се помолија, положија раце над нив и ги пуштија“ (Дела на апостолите 13,1-3).
Така започнало првото мисионерско патување на Павле. Првото престојувалиште му бил Варнавиниот дом: Кипар. Подоцна ќе се осврнеме на таа посета на Кипар. Меѓутоа, во оваа лекција преоѓаме веднаш на нивната посета на Листра.
Исцелувањето на парализираниот човек
Павле и Варнава во Листра
Во оваа област постоела легенда за богот Зевс и неговиот син Хермес, кои во една пригода презеле човечко наличје и престојувале меѓу луѓето. Меѓутоа, никој не ги ни забележувал, ниту пак некој им понудил гостопримство. Сепак, се нашла една постара брачна двојка, Филимон и Бауки, кои ја поделиле својата храна со нив. Боговите сурово им се одмаздиле на луѓето и сите, освен постарата брачна двојка (кои, откако биле предупредени од боговите, побегнале во планините), биле убиени со потопот. Поради тоа, населението живеело во готовност, доколку боговите им пружат втора шанса, овој пат да постапат исправно.
Одеднаш се појавиле тие двајца кои од ден на ден проповедале за небесниот Бог и Неговиот Син. Градските власти не обрнувале премногу внимание на нив. Биле навикнати на патувачки учители. Меѓутоа, еден ден овие учители на чудесен начин излекувале човек кој бил парализиран од раѓање. Додека човекот восхитено трчал по градот извикувајќи дека Бог го исцелил, мештаните се исплашиле дека повторно ги навредиле боговите, па почнале масовно да викаат на својот ликаонски јазик:
„А луѓето, кога видоа што направи Павле, го подигнаа гласот свој и извикаа на ликаонски: ’Боговите слегле кај нас во човечки лик!‘ И Варнава го нарекоа Зевс, а Павле Хермес, бидејќи тој го водеше зборот“ (Дела на апостолите 14,11.12).
Според грчката митологија, Зевс бил заповедник на сите богови. Можеме да замислиме како Варнава, бидејќи ја добил најпрестижната титула, го задевал Павле. Меѓутоа, Хермес, според грчката легенда, бил син на Зевс. Како роден чудотворец ја измислил лирата, која ја употребил кога ги крадел бесмртните крави од богот Аполон. Успеал толку да го маѓепса со својата музичка изведба што Аполон воопшто не му се одмаздил, туку доброволно му ги дал кравите во замена за лирата. А сето тоа се случило истиот ден кога бил роден. Зевс го одгледувал да биде еден од 12-те богови од Олимп. Тој бил божјиот гласник на човештвото. Со оглед дека Павле очигледно бил одговорен за поучување, не е ни чудо што помислиле дека тој е Хермес.
Свештениците на Зевсовиот храм, што се наоѓал надвор од градот, дотрчале влечејќи со себе животни за жртва. Немало време за губење – боговите им пружиле втора шанса!
Дури тогаш Варнава и Павле сфатиле што се случува. Бидејќи не им бил познат ликаонскиот јазик, не успеале веднаш да сфатат дека овие луѓе им припишувале божествен статус. Интересна е нивната реакција. Не се обиделе ниту еден миг да уживаат во тој новостекнат статус, ниту пак да го искористат на некој начин. Ја раскинале својата облека и ги молеле збунетите свештеници да ја запрат церемонијата.
Павле, воден од Светиот Дух, ја искористил оваа прекрасна можност да зборува за тоа како луѓето ги занемариле знаците на Божјата присутност. Интересно е да се забележи дека Павле не зборува за нивната бедна положба кога се без Бога, туку повеќе со задоволство укажува на длабоката радост во срцето која се јавува кога некој ќе го доживее Божјето присуство во својот живот.
Свештениците веројатно биле во недоумица дали е тоа некој нов трик на боговите, нов тест за да видат дали тие ќе им бидат верни или не. Можеби боговите барале нов изговор за да ги вознемируваат? На крајот, сепак се увериле дека Павле и Варнава биле обични луѓе. Нешто подоцна, кога Евреите од Антиохија стапиле на сцената и прогласиле дека Павле е еретик, тие го каменувале до смрт – или барем така мислеле. Меѓутоа, кога толпата се оддалечила, тој се поткренал и успеал да влезе во градот.
Павле и Варнава одбиле народот да им служи како да се богови
Само еден Бог
Според книгата „Дела на апостолите“, можно е Варнава и Павле да се наоѓале во Ерусалим кога Ирод му дозволил на народот да го обожава како бог и кога бил казнет поради тоа (Дела 12,20-23). Меѓутоа, тоа не била единствената причина што тие му одолеале на искушението да ги прифатат почестите. За Евреинот нема поважна доктрина од онаа која тврди дека постои само еден Бог – Богот Создател – и дека единствено Тој е достоен за обожавање. Тие не верувале во многубројните божества како народите околу нив. Постоел само еден Бог – Бог кој ги создал небото и земјата, морето и сè што има во нив. Павле израснал слушајќи ги извештаите за тројцата херои од Книгата на пророкот Даниел, на кои им се заканувала опасност да бидат фрлени во вжарена печка, а тие сепак одговориле:
„Нашиот Бог, Кому Му служиме, е силен да нè спаси од вжарената печка, па и од твојата рака, царе ќе нè избави. Ако пак и не се случи тоа, извесно нека ти е, царе, дека нема да им служиме на твоите богови и на златниот идол што си го поставил, нема да му се поклониме“ (Даниел 3,17.18).
Со обожавањето на Бога и единствено Бога, најдобро ќе ја разбереме смислата на животот – не за да постигнеме нешто, туку затоа што тоа само по себе е суштината на сè – тоа била централната мисла во животот и проповедањето на Павле. Тој пораснал рецитирајќи го еврејското кредо на верата Ш’ма Израел (Послушај, Израеле) барем двапати дневно:
„Послушај, Израеле: Господ, нашиот Бог, е единствен Господ, сакај Го Господа, твојот Бог, од сè срце, со сета душа твоја и со сите сили твои!“ (5. Moјсеева 6,4.5)
„Тогаш секој, што ќе го призовува името Господово, ќе се спаси…“ (Јоил 2,32)
Шокантна примена на библиските текстови
Во еврејскиот превод на Библијата, кога и да се спомене Божјото име (YHWH), во грчкиот превод стои „Господ“ (Kyrios). Тој е единствен Бог, Создател, и никој не е како Него. Другите богови воопшто и не се богови. Првата од десетте заповеди категорично вели:
„Немој да имаш други богови освен Мене!“ (2. Мојсеева 20,3)
Имајќи го на ум верувањето само во еден Бог, Павле прави нешто нечуено. Тој ги зема текстовите од Стариот завет кои зборуваат за Бога и ги применува на Исуса! Павле ги поврзува текстовите од грчкиот превод на Стариот завет во кои за Бог се користи зборот Kyrios со своите проповеди за Господ (Kyrios) Исус. Еден таков пример наоѓаме во Римјаните 10,9-13:
„Зашто, ако со устата исповедаш дека Исус е Господ (Kyrios) и во срцето свое поверуваш дека Бог Го воскресна од мртвите, ќе се спасиш; бидејќи со срцето се верува за оправдание, а со устата се исповеда за спасение.“ Kако што кажува Писмото: „Кој верува во него, нема да пропадне“ (цитат од Книгата на пророк Исаија 28,16, Septuaginta/LXX/, во кој станува збор за Месија). „Нема разлика меѓу Јудеец и Елин, зашто еден и ист е Господ (Господ – Kyrios) на сите, богат за сите кои Го повикуваат“ (Римјаните 10,12).
„Тогаш секој, што ќе го призовува името Господово (Kyrios), ќе се спаси…“ (Јоил 2,32).
Забележувате што прави Павле овде? Тој слободно го користи зборот „Кириос“ и за Исуса и за Бога. Павле го цитира текстот од Книгата на пророкот Јоил 2,32, кој вели дека секој што ќе го привика Божјото име ќе биде спасен, го споредува со сличниот текст во Исаија 28,16 (за кој се смета дека говори за Месија) и двата текста ги применува на Исуса.
Како можел Павле, еврејски рабин, да му стори такво нешто на својот Бог? Зар тоа не е богохулење?
Не станува збор ни за случајност. Павле го повторува тоа споредување во Филипјаните 2,6-9, каде го цитира текстот од Исаија 45,21-23:
„Објавете и кажете, откако ќе се посоветувате меѓу себе: кој го кажа тоа од стари времиња? Кој однапред го кажал тоа? Нели Јас, Господ Нема друг Бог освен Мене – Бог праведен и Кој спасува, нема освен Мене.
Кон Мене обратете се, и ќе бидете спасени, сите краишта земни, зашто Јас сум Бог и нема друг!
Се колнам во Себе Самиот: од устата Моја излегува правда, збор неизменлив дека пред Мене ќе се преклони секое колено, во Мене ќе се колне секој јазик.“
Тешко дека верата во еден Бог би можела да се изрази посилно отколку што тоа го направил Исаија во овој текст. Тоа е еден од клучните текстови во еврејската вера – верата во еден Бог. Сепак, тоа е текстот кој Павле го применува на Исус:
„Кој, иако беше во Божји лик, не сметаше дека треба да го искористи тоа што е еднаков со Бога; но Сам Себе се понизи, земајќи лик на слуга се изедначи со луѓето и по изглед се покажа како човек; Сам Себе се понизи, послушен сè до самата смрт, смрт на крст. Па затоа и Бог Го превозвиши и Му даде име што е над секое име, та во името на Исус да се поклони секое колено на сè што е небесно, земно и подземно, и секој јазик да исповеда дека Исус Христос е Господ, за слава на Бог Отецот“ (Филипјаните 2,6-11).
Бог, кој својата положба не ја дели со никого, сега ја дели со Месија Исус. Библискиот текст дури навестува дека така било отсекогаш.
Во 1. Коринќаните 8,4-6, Павле им докажува на незнабошците дека постои само еден Бог, Создател. Уште еднаш тој го вклучува Исуса во еврејското кредо: „Господ е Бог, Господ е еден“.
Прочитајте го сами текстот во Колошаните 1,15-20, каде ја наоѓаме типичната еврејска поема за Бог како наш Создател и Спасител, со Исус во средиштето.
Како Павле можел да го брани тоа гледиште соочен со другите еврејски теолози?
Исус не е само Месија, тој е персонификација на самиот Бог
Божји Син – повеќе од метафора
Во Стариот завет единствено Израел (еднаш во 2. Мојсеева 4,22) и Месија (трипати во 2. Самоилова 7,14; Псалмите 2,7 и 89,27) биле наречени „Синот Божји“. Павле ја зема таа месијанска титула, „Син Божји“, и ѝ дава ново значење. Овој израз тој го сфаќа буквално. Исус не е само Месија, тој е персонификација на самиот Бог. Тој е навистина „Син Божји“ до самата срж на своето битие! Истото тоа го гледаме и во Мудрите изреки Соломонови 8,22-36, каде Соломон ја воздигнува мудроста, Божјиот застапник, до таа мера што таа добива божествени атрибути. Слично нешто прави Павле со Исус, во посланието до Колошаните, во текстот што го читавме претходно, не сметајќи го тоа за никаква контрадикција со верувањето дека Бог е еден. Напротив, Исус Месија претставува нов врв во откривањето на Бога. Сега имале подобро разбирање на Бога отколку некогаш порано, зашто, како што пишувал Јован неколку пати подоцна – Исус, всушност, ни го открива Бог Отецот! Во седумнаесеттата глава на Јовановото евангелие, Исус зборува со Бог Отецот за тоа како нивното единство, кое го делат еден со друг, исто ќе се повтори во човековите заедници, кои ќе настанат како резултат на Неговата смрт. Единството има божествено потекло. Тоа потекнува од Бога и, кога се манифестира во човековите заедници, сведочи за тоа дека Бог е еден и дека Тој е љубов.
Терминот „бог“ имал сосема поинакво значење за паганите отколку за Евреите и христијаните
Пагански храм
Терминот „бог“ имал сосема поинакво значење за паганите отколку за Евреите и христијаните. За Евреите и христијаните, Бог е семоќен Создател на вселената и на сè што е во неа. Паганите, од друга страна, гледаат на нивните божества како највозвишени од три видови суштества. Односот меѓу видовите наликувал на „подвижна скала“. Калигула можел да направи сенатор од неговиот коњ, а Август и другите владетели можеле да станат богови со едноставно поместување на скалилото кое започнувало од животните а завршувало со боговите.
Паганите им принесувале жртви на боговите што самите ги избрале, очекувајќи да воспостават договор што ќе биде почитуван на истиот начин како договорот меѓу луѓето. Одењето во храм претставувало укажување чест на божеството. Тоа било време во кое, со цел да се постигне договор, му досадувале на богот со молитви, како трговецот што навалува на потенцијалниот купувач како што знае и умее, вклучувајќи и давање и убедување, сè со цел да ја продаде својата стока. Затоа, божеството го сметале како патрон и пријател на кого можело да се влијае.
Јудеохристијанската вера во Бога како семоќен Отец претставува моќен контраст во споредба со паганскиот поглед на религијата. Како што рекол Исус: „Вашиот Отец небесен знае од што имате потреба уште пред да Го помолите“ (Матеј 6,8).
Местото, посветено на паганското божество, првично било едноставно квадратно оградено земјиште. Оваа форма на архитектура потекнувала уште од првите денови на римската религија, кога од пророците и свештениците, чија задача била да ја предвидуваат иднината, било барано да го поделат местото каде што работеле на рамностран квадрат поставен кон страните на светот. Подоцна, кога храмовите стануваат посложени градби, во нив свое место нашле статуите на божествата на кои храмовите биле посветени, поставени на високи места до кои се стигнувало по скали. Надворешниот трем, украсен со колонади, служел како место за собирање на оние што се молеле, бидејќи само на свештениците им било дозволено да влезат во внатрешниот простор на храмот. Храмовите биле изградени на височини или високи платформи за да бидат што повпечатливи. Некои римски храмови, исто така, имале по шест скали, кои воделе во внатрешноста на храмот. Олтарот за приноси понекогаш бил поставуван на дното од скалите.